The battle forced thousands of inhabitants to evacuate. The towns along the rivers came under regular shelling. German troops entrenched themselves in the ruins of the cities and in the dykes. In December1944, they made a drastic decision with devastating consequences for Neder-Betuwe. On 2 December, in an attempt to drive the Allies out of the Betuwe, they blew a large hole in the Rijndijk near Elden, flooding the whole area. The plan did not succeed, but the result was that the area was flooded for months. Through this cyclinng route, you will get to know the impressive history of the Neder-Betuwe municipality in the years 1940-1945, and you will know exactly what happened and where it happened.

The Netherlands

Allied airplines fly above the town of Hien, in the direction of Arnhem, September 1944. 

Two German soldiers are in a foxhole in Ochten and have their eyes on the Waal River.

American soldiers of the 101 Airborne divison, 506th Regiment pass Opheusden station in 1944. 

This used to be Ochten roadsign. 

Section Peters, part of the Piron Brigade

Emergency housing in Ochten

Neder-Betuwe on the front line 

De Belgische soldaten mochten uiteindelijk hun aanval niet doorzetten, maar behielden hun posities. Daarbij hadden ze nog steeds veel last van de inundatie van de streek. Het water, hoewel gezakt, was nog alom aanwezig. Met behulp van planken, ladders en deuren legden ze looproutes door de dorpen om zich te kunnen verplaatsen.Uiteindelijk werd Opheusden op 18 april 1945 bevrijd door het 3e bataljon van de Belgische Brigade Bevrijding (de brigade Piron, vernoemd naar commandant kolonel Piron). Het monument herinnert herinnert de inwoners aan de eenheden van de Belgische 1ste Brigade en de Amerikaanse 101st Airborne Division die tijdens de bevrijding van Opheusden en omgeving sneuvelden.

Belgische opmars

Op verschillende plaatsen, verspreid over Neder-Betuwe, lagen mijnen die snel opgeruimd moesten worden. In de gebieden waar hevig gevochten was, zoals in Dodewaard, Opheusden, Kesteren en Ochten lag overal oorlogsmaterieel; van kapot geschoten tanks en andere voertuigen tot rondslingerende uitrustingstukken en onontplofte munitie. Borden en afzettingen attendeerden de inwoners op het gevaar. Er was ook een gevaar voor de volksgezondheid door honderden kadavers van vee en huisdieren die her en der lagen te rotten.De strijd had ook zijn tol geëist aan manschappen, zowel Duitse als geallieerde soldaten. In de meeste dorpen waren noodkerkhoven ingericht. Her en der lagen nog individuele soldaten verspreid. Een van hen was Cecil Howard Robertson, soldaat van het King's Royal Rifle Corps. Hij sneuvelde tijdens gevechten bij Opheusden op 29 september 1944. Na de oorlog zijn honderden militairen herbegraven op de begraafplaatsen in Oosterbeek, Margraten en Ysselsteyn, afhankelijk van hun nationaliteit. Na een tijdelijk noodgraf in Opheusden, ligt Robertson nu begraven in Oosterbeek.Het gevaar voor de onontplofte munitie bleef nog jaren bestaan. Helaas zijn spelende kinderen verschillende keren het slachtoffer geworden van ontploffingen. Tot de laatste slachtoffers behoort het pasgetrouwde paar Boesveld-Gortzak uit Zaltbommel. Tijdens een wandeling langs de Waal bij Zaltbommel op 30 juni 1964 stuitten zij op munitie. H. Boesveld was opslag dood, zijn echtgenote raakte gewond. Nog steeds wordt er gevaarlijke munitie uit de Tweede Wereldoorlog gevonden en onschadelijk gemaakt.

Explosiegevaar

In mei 1940 maakte Ochten al deel uit van de gevechten bij de inval van Duitse troepen. De periode een paar jaar later, van september 1944 tot mei 1945, ruim zeven maanden, heeft enorme gevolgen gehad. Ochten heeft tijdens deze slag om de Betuwe onder geallieerd vuur gelegen, waarbij het dorp zo zwaar beschoten werd dat het voor een belangrijk deel werd verwoest. De geallieerde en Duitse troepen vochten een intensieve strijd met elkaar uit, waarbij de rivieren Maas en Waal de frontlinie vormden. Na de oorlog werd voor het zwaar beschadigde Ochten een wederopbouwplan opgesteld. Er was niet één huis dat volledig onbeschadigd was, de helft van de 400 huizen was compleet vernield. Om te beginnen werden er 200 noodwoningen gebouwd. Een deel ervan was gemaakt van strobalen. Ochten werd daarom ook wel het ‘plaggenhuttendorp’ genoemd. Het noodwoningcomplex ‘De Lichtstad’ zou nog tot 1973 in gebruik blijven. Vrijwel de hele dorpskern van Ochten werd compleet vernieuwd, slechts enkele straten bleven zoals ze voor de oorlog waren.

Dit was Ochten

Kanonnen werden geïnstalleerd om een aanval via de dijk, in onder water gezet gebied de enige goed begaanbare weg, en over water te kunnen afslaan. Op 13 mei kwam de rivierbatterij kort na het middaguur ook daadwerkelijk in actie. De kanonnen sloegen een poging van Duitse soldaten van de 207e divisie om via de Waal de Betuwestelling te omzeilen en achter de linie te komen af. Een flottielje bestaande uit zes schepen, waaronder een kanoneerboot en twee snelle motorboten, werd onder vuur genomen. De motorboten zonken, enkele andere vaartuigen raakten beschadigd. Naast de installatie van kanonnen en loopgraven, werden er in Ochten nog verschillende kazematten, soms gecamoufleerd als schuur of verstopt in een hooiberg, gebouwd door het Nederlandse leger. Ook hier vonden gevechten plaats. In de namiddag van 13 mei 1940 was de loopgraaf leeg, nadat de Nederlandse soldaten na verschillende gevechtscontacten met voorhoedes van het Duitse leger het bevel tot algehele terugtocht hadden gekregen. Het commando van het 44e Regiment Infanterie, dat in de Betuwe was gelegerd, werd verplaatst naar Zijderveld bij Vianen.

De verdediging van Ochten

Op 22 november 1944 werd hij opgepakt tijdens een vergadering met meerdere knokploegleiders in Utrecht bij de Kamer van Koophandel. Hij werd gevangen gehouden op de koning Willem III kazerne te Apeldoorn. Gedurende 10 dagen werd hij hevig gemarteld, maar hij gaf geen krimp. Op 2 december 1944 werd hij samen met 14 andere verzetsstrijders en een Amerikaanse krijgsgevangene gefusilleerd. Ze werden begraven op de begraafplaats ‘Heidenhof’ te Ughelen.Johannes van Zanten is als verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog van grote betekenis geweest. Een bekende heldendaad van hem was de zogenaamde zegeltjesroof in Tilburg samen met de knokploeg van Soest. Dankzij de veroverde zegeltjes konden veel onderduikers aan voedsel worden geholpen.Een tweede belangrijk wapenfeit van Johannes was de redding van 16 para’s, die nabij Opheusden het vliegtuig nog net op tijd konden verlaten bij een&nbsp; noodlanding. Ze werden opgevangen door de verzetsgroep van Johannes en ondergebracht op de boerderij de Hazenhof te Kesteren. Na drie nachten werden ze de Waal overgezet bij IJzendoorn naar bevrijd gebied.Zoals aangegeven eindigde zijn leven op dramatische wijze op 2 december 1944 op de koning Willem III kazerne te Apeldoorn. Bij de kazerne is een zogenaamd keienmonument gerealiseerd ter nagedachtenis aan 15 verzetsstrijders en de omgekomen Amerikaanse krijgsgevangene. Jaarlijks vindt er op de vrijdag voorafgaand aan 2 december een herdenking plaats.Het leven van Johannes van Zanten wordt beschreven in een boek van Conny van der Heyden-Versnel, getiteld ‘Ten onrechte beschuldigd’.Na de oorlog werd Johannes van Zanten op 3 juli 1945 herbegraven op de oude begraafplaats in Kesteren. Het monument bij het graf bestaat uit een afgebroken zuil, die het plotselinge afgebroken leven symboliseert. Bij zijn graf vindt jaarlijks op 4 mei in Kesteren de dodenherdenking plaats.

Graf van verzetsstrijder Johannes van Zanten

Een deel trok naar het westen en had nog zware maanden voor de boeg, een ander deel wist te ontkomen naar bevrijde plaatsen in het zuiden. Op 3 oktober namen soldaten van de 101e Airborne divisie, Screaming Eagles genaamd, posities in bij Opheusden en Dodewaard. Twee dagen later, op 5 oktober, startte de Duitse 363 divisie een aanval bij Opheusden in een poging om de Amerikanen terug te dringen en uit de Betuwe te verdrijven. Tegelijk hadden ze voorbij Opheusden tussen Heteren en Randwijk twee SS compagnieën over de Rijn gezet om de Amerikanen te omsingelen. Het leverde heftige gevechten op rond Opheusden. De SS'ers werden bij toeval ontdekt door kapitein Dick Winters van het 2e bataljon E compagnie en overmeesterd. De Duitse aanval mislukte. Het front in de Betuwe stabiliseerde zich op de west flank tussen Opheusden en Dodewaard. Regimentsfotograaf Al Crochka maakte er verschillende foto's. De belevenissen van E compagnie zijn in 2001 verfilmd in de dramaserie Band of Brothers van regisseur en producer Stephen Spielberg.

Band of Brothers

Op initiatief van de gezamenlijke 4/5 mei comités en met de inspanning van velen is er in Opheusden, een gedenkteken opgericht. Hiermee worden de bevrijders en burgers die de overlevenden hielpen herdacht.De locatie werd gekozen omdat daar vlakbij een&nbsp;Douglas C-47A Skytrain met gezagvoerder 1st. Lt. J.H. Spurrier een noodlanding moest maken. Zestien para’s, die bij de noodlanding overleefden werden gered door de lokale verzetsgroep van Johannes van Zanten. Het was één van de zeven neergestorte toestellen, die deelnamen aan de Operatie Market in september 1944.Het hoofdelement toont het profiel van een Douglas C-47A Skytrain, het type toestel dat tijdens de Operatie Market Garden neerstortte nabij het monument. De 16 zuilen herinneren aan de zestien geallieerde vliegtuigen die door gevechtshandelingen neerstortten op Neder-Betuws grondgebied.Met de gezamenlijke 4/5 mei comités wordt op de vrijdag voorafgaand aan de herdenking van Market Garden op de Ginkelse Heide een herdenking gehouden bij het monument Vliegers in het Vuur.

Vliegers in het Vuur

Na de mobilisatie werd meteen begonnen met het in orde maken en op sterkte brengen van de verschillende Nederlandse verdedigingslinies. In de Neder-Betuwe brachten soldaten de Betuwestelling in gereedheid. 'Stelling' was een groot woord voor een oude, verwaarloosde, uit de Napoleontische tijd stammende verdedigingslinie, ook wel linie De Spees genaamd. De Betuwestelling lag in het verlengde van de Grebbelinie tussen de rivieren Rijn en Waal. Over de Waal ging de verdedigingslijn verder in de Peel-Raamstelling.&nbsp;&nbsp;De verdediging van de Betuwestelling was toevertrouwd aan soldaten van de Brigade A, onder andere bestaande uit het 44e en 46e Regiment Infanterie en het 19e en 22e Regiment Artillerie. Daarachter in de Tielerwaard lagen reservetroepen van de Brigade G.&nbsp;&nbsp;In allerijl werden bij de Betuwestelling verschillende bunkers gebouwd om nog enigszins weerstand te kunnen bieden aan een vijand uit het oosten. Voor de rustige dorpjes in de streek betekende de komst van honderden soldaten een hele verandering. Economisch had het zeker zijn voordelen: de werkloosheid daalde en plaatselijke leveranciers verdienden goed aan het leger. &nbsp;Vlakbij Linie de Spees bevindt zich monument De Wachter: een dame die uitkijkt richting de Grebbelinie, overdenkend de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog.

Linie de Spees

Tijdens Market Garden bereikte de Britse 43e Wessex-divisie op 23 september Opheusden en Dodewaard. Daar liep het front vast. De Britten werden op 4 oktober afgelost door de Amerikaanse 101st Airborne Division. Meteen na hun komst werden de Amerikanen fel bestookt door de Duitse troepen, die vanaf de Grebbeberg de Rijn waren overgestoken. Het Duitse leger was er alles aan gelegen om de Betuwe terug te veroveren en op die manier een mogelijke invasie van Duitsland te voorkomen.Opheusden werd het decor van een helse slag van huis tot huis gevechten, onder andere aan de Dorpsstraat. Om de Dalwagenseweg werd drie dagen gevochten. Hier lag ook de molen van de familie Aalbers waar meer dan 100 zwaargewonden werden verzorgd. De strijd leverde geen winnaar op. Het front bleef maandenlang vrijwel op exact dezelfde plaats. Zowel Amerikanen als Duitsers hadden grote moeite met de kleibodem van de Betuwe, ‘the worst tankgoing country of the world.’Vanaf oktober vluchtten de bewoners van dit gedeelte van de Betuwe weg: sommigen naar het bevrijde Brabant, andere naar het bezette noorden. De geallieerden en de Duitsers verschansten zich aan beide zijden van het front met prikkeldraad en mijnen, zodat er dwars door de Betuwe een niemandsland ontstond. In december zetten de Duitse troepen een deel van de Betuwe onder water. Pas op 18 april 1945 werd Opheusden bevrijd door de Belgische Brigade Piron.

Neder-Betuwe in de frontlinie

Foto's

Locaties en verhalen langs de route