Before and during the liberation of Leeuwarden, local resistance fighters deluded the German forces twice. The first moment was in December 1944, when the detention centre in Leeuwarden was raided by armed resistance. The action successfully freed 51 people without a single shot being fired.The second moment was when the German ‘Sprengkommando’ placed explosives on the Leeuwarden Post Office. The building was one of the key elements for the Canadians since it was essential to the functioning of telephony and telegraphy in Friesland. Destruction of the post office would have made communication between the advancing Canadians troops and the resistance sabotage groups much more difficult. But once the German troops tried to blow up the building, they discovered the local resistance had replaced the explosives by fake ones made of wood...Discover this story and many more along this beautiful 7 kilometers walk in and around Leeuwarden.

The Netherlands

Ruines of the Fliegerhorst

Bombing of the Fliegerhorst in Leeuwarden

Canadian tank on the Groningerstraatweg in Leeuwarden

April 15th, 1945. Leeuwarden gets liberated by Royal Canadian Dragoons. 

Fries Verzetsmuseum

Liberation close by, resistance in action 

Op 14 april 1945 heerst er paniek onder de nog aanwezige Duitse militairen in Leeuwarden. De Canadezen zijn al in Friesland en kunnen elk moment de hoofdstad binnentrekken. De bezetter maakt zich op voor de aftocht. Maar niet zonder eerst schade toe te brengen aan belangrijke infrastructuur in de stad.&nbsp;&nbsp;Het postkantoor in Leeuwarden is zo’n belangrijk doelwit. Het gebouw is essentieel voor het functioneren van telefonie en telegrafie in Friesland. Vernietiging van het postkantoor zou de communicatie tussen de oprukkende Canadezen en de sabotagegroepen van het verzet een stuk moeilijker maken. Duitse soldaten plaatsen explosieven in de kelder van het gebouw, klaar om het op te blazen zodra de vijand nadert. Omwonenden worden gewaarschuwd en moeten hun huizen verlaten. Maar als leden van het ‘Sprengkommando’ de lont aansteken gebeurt er niets. De blokjes springstof zijn vervangen door namaak-exemplaren van hout. Ze zijn beetgenomen.  &nbsp; &nbsp;Mark Wierda, technisch student en inlichtingenofficier bij het verzet, is het brein achter deze geslaagde actie. Wekenlang werkt hij aan zijn project. De blokjes 'trotyl', ook wel bekend als TNT, die door de Duitsers worden gebruikt worden door hem minutieus nagemaakt. De blokjes worden verzwaard met lood om ze het juiste gewicht te geven. Daarna worden ze beplakt met geel papier, maar de kleur van het papier blijkt te donker. Onder de hoogtezon-installatie van het Diaconessenziekenhuis worden ze gebleekt tot de goede kleur geel. Daarna moet het originele zegel van de fabrikant van het Trotyl nog worden nagemaakt. Ook dat lukt en op 11 april 1945 zijn de blokjes klaar.&nbsp;&nbsp;Medewerkers van de PTT voeren de laatste stap van het plan uit: het vervangen van de echte explosieven door de houten blokjes. &nbsp;Als de volgende dag technici van de PTT de kelder van het gebouw binnenlopen blijkt dat de Duitsers met ijzeren staven hun woede hebben gekoeld op de apparatuur. Gelukkig is de schade beperkt gebleven. Het monumentale pand aan de Tweebaksmarkt is aan een ramp ontsnapt. &nbsp; &nbsp;Van de 72 blokjes zijn er zeven onbeschadigd gebleven. Eén is er naar prins Bernhard gestuurd, een is in het Postmuseum terecht gekomen, de resterende vijf zijn in het bezit van het Fries Verzetsmuseum.   &nbsp; &nbsp;Mark Wierda heeft het resultaat van zijn werk zelf niet meer mogen meemaken. Samen met zijn twee jongere broers wordt hij op 11 april 1945, vier dagen voor de bevrijding van Leeuwarden, gefusilleerd bij Dronrijp.&nbsp;

Bezetter misleid met nep-explosieven 

Op 15 april net voor de middag reed een patrouille van de Royal Canadian Dragoons vrijwel ongehinderd over de Groningerstraatweg de stad binnen. Kort daarna volgde de rest van hun Squadron. Commandant Lieutenant Colonel Landell vestigde het Regimental Headquarters in Hotel De Doelen.Terwijl een groot deel van de Leeuwarders de bevrijders onthaalde, was er in ieder geval één gezin in Leeuwarden dat andere prioriteiten had. De geboorte van een dochter was aanstaande. Te midden van alle feestvreugde werd in een woning in de straat Werkmanslust baby Janny geboren. Janny was het zesde kind van het gezin Jetten. Het was dus dubbel feest in huize Jetten. Maar nog altijd bestond er angst dat de Duitsers konden terugkeren.&nbsp;&nbsp;Om vast te stellen of er een Duitse tegenaanval vanuit het westen verwacht kon worden, ging een deel van het Squadron al snel weer op pad. Zij bereikten dezelfde dag nog Franeker. Maar moesten deze stad ook dezelfde dag weer verlaten omdat de Duitse aanwezigheid ten westen van Franeker nog aanzienlijk was. &nbsp;Een Duitse poging om Leeuwarden te heroveren was echter niet meer aan de orde. De Dragoons kregen in de middag van 15 april versterking van het 7th Reconnaissance Regiment Duke of York´s Royal Canadian Hussars. En toen in de nacht van 15 op 16 april de infanterie van de North Nova Scotia Highlanders arriveerde, was er geen gevaar meer dat de Duitsers de stad zouden heroveren. Op 16 april werden bovendien nog eens grote delen van de 3rd Canadian Infantry Division in de Friese hoofdstad verwelkomd. De Dragoons hebben een grote bijdrage geleverd aan de bevrijding van Friesland. Door een samenloop van omstandigheden konden zij bovendien als eerste Canadese eenheid in Leeuwarden worden onthaald. De band die toen tussen Leeuwarden en de Royal Canadian Dragoons ontstond is er altijd gebleven. In1959 brachten de Dragoons een uitgebreid bezoek aan de stad. Tijdens verschillende bijeenkomsten werd de bevrijding herdacht. De inmiddels veertienjarige Janny Jetten, het meisje dat tijdens de intocht van de Dragoons werd geboren, werd door de Canadezen tot ´liberation girl of Leeuwarden´ uitgeroepen en overladen met cadeaus. Leeuwarden schonk het regiment een oude Friese staartklok. Ook in latere jaren brachten Canadese delegaties bezoeken aan de stad. In 1983 toen de Royal Canadian Dragoons hun honderdjarige bestaan vierden, werd in het stadskantoor een ingemetselde plaquette onthuld waarmee de bevrijding van Leeuwarden wordt herdacht. In Leeuwarden wordt ieder jaar op 15 april de bevrijding door de Royal Canadian Dragoons herdacht. Hierbij wordt in aanwezigheid van een delegatie van de Dragoons ook altijd de regimentsvlag door de burgemeester gehesen. De Royal Canadian Dragoons vieren ieder jaar op 15 april – waar ze zich ter wereld ook bevinden – Leeuwarden Day. Op die dag wordt de vlag van Leeuwarden gehesen en wordt de inzet van de Dragoons in Friesland herdacht.&nbsp;

Leeuwarden en de Royal Canadian Dragoons 

​​￼​Op 12 april reden de Royal Canadian Dragoons bij Noordwolde Friesland binnen. Zij dienden met hun gepantserde voertuigen verkenningen uit te voeren en zo snel mogelijk de Waddenzee te bereiken. Daarmee werden de Duitse troepen in Friesland en Groningen van elkaar gescheiden.&nbsp;In de nacht van 14 op 15 april stonden drie Squadrons van de Dragoons bij Suameer. ​Burgum kon eerder die dag niet meer bereikt worden omdat de brug bij de Burgummerdaam door de Duitsers was opgeblazen.&nbsp;&nbsp;Intussen was er van alles gaande in het nabijgelegen Leeuwarden. ​Op 12 april was het vliegveld door de Duitsers opgeblazen. En vanaf 14 april verlieten zij de stad. Leeuwarden zou niet worden verdedigd. Het Burgerweeshuis dat onderdak had geboden aan verschillende Duitse instanties werd in brand gestoken. ​Een poging om de telefooncentrale op te blazen mislukte door een geniale ingreep van het verzet.&nbsp; Dat verzet ging bovendien in de vroege ochtend van 15 april massaal de straat op om belangrijke punten te bezetten en achtergebleven Duitsers gevangen te nemen.&nbsp; &nbsp;De Dragoons in Suameer hadden contact met het verzet in Leeuwarden. Door verschillende berichtgeving was het onduidelijk of er nu hard gevochten werd in Leeuwarden of dat de Duitsers de stad volledig hadden verlaten. Doordat de Duitsers belangrijke bruggen op de route van Heerenveen naar Leeuwarden hadden opgeblazen kon de infanterie niet snel bijstand verlenen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Daarom gingen de Dragoons zelf een kijkje nemen. In eerste instantie werd een patrouille van vier voertuigen over de Groningerstraatweg rond half twaalf de stad in gestuurd.&nbsp; Eén van de Canadezen in die voertuigen tekende het volgende op:&nbsp;‘As we entered the city, passing through ​the concrete barrier by the narrow passageway left for normal traffic, we were met by an almost hysterical patrol of Resistance men […] In a few moments the news of our arrival had spread through the city, and we were given a fantastic welcome as we rolled slowly forward into the centre of town.&nbsp;Een Leeuwarder herinnerde zich:&nbsp;‘Wij woonden dicht bij de Groningerstraatweg, waar onze bevrijders langs kwamen. Met vele honderden stonden wij daar, allemaal blijde toeschouwers. Ineens schoten twee dames uit de rij naar voren en vlogen de Canadezen om de hals met de volgende woorden: “Och skatten, binne jimme daar eindelijk!&nbsp;Nadat de patrouille had vastgesteld dat de kust veilig was, volgde het hele C Squadron, een detachement van de Royal Canadian Engineers en Regimental Headquarters van Lieutenant-Colonel Landell. Leeuwarden was bevrijd. Hierna gingen duizenden de straat op. Eén van de Canadezen schreef:&nbsp;‘We halted, and were immediately surrounded by laughing, yelling mobs of people, bringing flowers to give to us, and cheering every move. The Resistance men were everywhere, doing their best to keep the people within bounds and off the cars, but their efforts were hardly necessary. I never saw a more satisfying gathering in my life.’&nbsp;Leeuwarden was door onverwachte omstandigheden bevrijd door de Dragoons. In de nacht van 15 op 16 april trok alsnog Canadese infanterie de stad in.&nbsp;

De bevrijding van Leeuwarden 

In het Huis van Bewaring, de Blokhuispoort, zitten belangrijke verzetsmensen gevangen. Als zij bezwijken onder de zware druk van de verhoren en namen gaan noemen, lopen veel verzetsmensen in de provincie groot gevaar.&nbsp;De leiding van de KP in Friesland is al sinds oktober 1944 bezig met het bedenken van een plan om het Huis van Bewaring te overvallen. Begin december 1944 valt de beslissing. Meteen wordt ook besproken welke gevangenen mee worden genomen en wie achter moet blijven.&nbsp;Met behulp van vervalste papieren lukt het de eerste groep KP’ers, waaronder de leider van de actie Piet Oberman, om het Huis van Bewaring binnen te komen. De bewakers worden overmeesterd en de andere overvallers gaan naar binnen. In enkele minuten zijn de gevangenen uit de cel gehaald. Als tijdens de overval door de bezetter nog drie gevangenen worden binnengebracht, is het even spannend. Door snel optreden van de KP‘ers lukt het hen de begeleiders op te sluiten en de arrestanten te bevrijden.&nbsp;&nbsp;Zonder een schot te lossen zijn in totaal 51 mensen uit het Huis van Bewaring gehaald: 50 gevangenen en één bewaker. De Duitsers reageren op 9 december met intensieve controles en huiszoekingen. Het resultaat is nihil, er wordt geen enkele arrestatie verricht en -&nbsp; heel uitzonderlijk - er volgen geen represailles.&nbsp;&nbsp;Na de oorlog groeit de overval uit tot een van de beroemdste acties van het Friese verzet. Diverse boeken over de actie verschijnen in de loop der jaren. De speelfilm De Overval uit 1962 maakt het verhaal bekend door het hele land. Zo’n anderhalf miljoen bioscoopbezoekers bekijken de speelfilm.&nbsp;

Overval op de Blokhuispoort 

Op 14 april rolden hun pantserwagens en pantserauto’s Dokkum, de meest noordelijk gelegen stad, al binnen. Een dag later bevrijdden zij ook de hoofdstad: Leeuwarden. Op verschillende plekken moest nog strijd geleverd worden. Mede door de inlichtingen en hulp van het Friese verzet wisten de Dragoons hun verliezen te beperken. Toch kwamen nog vier jonge Dragoons door gevechten om het leven. De band met Friesland en in het bijzonder Leeuwarden is altijd sterk gebleven. Ieder jaar op 15 april vieren de Dragoons “Leeuwarden Day”.In Leeuwarden wordt hun inzet herdacht met het hijsen van de regimentsvlag.

Bevrijding door Royal Canadian Dragoons 

Gedurende de oorlogsjaren was in Leeuwarden de bezetting moeilijk te missen. Geregeld waren Duitse troepen te zien op straat. Na de onrust van de Melkstaking in 1943 werden de centrale aanvoerwegen naar de stad afgesloten door grote betonblokken. Door deze ‘Mauer-muur’ kon alle verkeer alleen stapvoets de stad inrijden. &nbsp;Het hoogste Duitse gezag van de provincie, Beauftragte Werner Ross had zijn kantoor in het Old Burger Weeshuis te Leeuwarden. De SD zat in het Spaarbankgebouw aan het Zaailand. Toen deze dienst op 25 feburari 1945 verhuisde naar het Burmaniahuis zag het verzet de kans om afluisterapparatuur te installeren. Voor het verzet was het van levensbelang om te weten waar deze inlichtingsdienst mee bezig was. &nbsp;Met behulp van de P.T.T., het toenmalige telefoonbedrijf, werden microfoons geïnstalleerd en vier telefoonlijnen afgetapt. Ook de huislijn van hauptsturmbandführer Albrecht werd afgetapt. Dag en nacht luisterde de luisterpost mee mee met gesprekken en verhoren. Een spannende en zware taak. De verhoren in het Burmaniahuis waren niet zachtzinnig: naast intimidatie en bedreiding kwam ook marteling voor. De na de bevrijding werden hier een waterkist, ploertendoder en duimschroeven gevonden. Ook werden gevangenen opgesloten in een kokernauwe cel, zonder bewegingsvrijheid.. &nbsp;Op zaterdag 14 april kwam een einde aan het werk van de luisterpost. Die dag was te horen hoe de SD het pand ontruimde. Typemachines werden meegenomen en stempels werden ingeleverd. Toen om 9 uur ’s avonds de telefoon overging, werd die niet meer opgenomen. De volgende ochtend namen de Binnenlandse Strijdkrachten het Burmaniahuis in gebruik als hoofdkwartier. Verzetsstrijders arresteerden de laatste Duitsers. Diezelfde dag bracht het verzet een telefoonverbinding met de geallieerden tot stand. De ondergrondse strijdkrachten hadden de stad volledig in handen. Op zondag 15 april om 12 uur ’s middags reden de eerste Canadese tanks de stad binnen. Leeuwarden was bevrijd.

Afluisterpraktijken in het Burmaniahuis

Het Fries Verzetsmuseum werd geopend in 1979 en was het eerste verzetsmuseum in Nederland. In de loop der jaren heeft het zijn collectie uitgebreid en is het meerdere keren verhuisd. In december 2019 is het museum gereorganiseerd, met als resultaat een bijzondere nieuwe opstelling die momenteel te zien is. In het Fries Verzetsmuseum ontmoet je de burgers van Friesland tijdens de oorlogsjaren. Friezen en niet-Friezen vertellen hun verhaal over hoe zij de oorlog op het Friese platteland hebben beleefd.Er was verzet en vervolging, maar er was geen hongerwinter. Wel waren er vluchtelingen en mensen die van heinde en verre kwamen op zoek naar melk en voedsel. Verhalen staan centraal in het Verzetsmuseum. Ooggetuigenverslagen en voorwerpen met een persoonlijke geschiedenis brengen ons dichter bij de oorlog. Deze verhalen zijn ontroerend, confronterend en zetten aan tot nadenken.Centraal staan de moeilijke keuzes die mensen in die bijzondere tijd moesten maken. De luchtoorlog boven Friesland, het verzet tegen de bezetters en de onderduik staan centraal in de tentoonstelling. Bijzondere aandacht is er ook voor de spectaculaire vlucht van het Friese verzet boven het Huis van Bewaring in Leeuwarden.

The Fries Verzetsmuseum (Frisian Resistance Museum) in Leeuwarden is devoted to the impact of the Second World War on people in the province of Friesland. The collection presents 45,000 objects, documents, books, magazines, photographs and films, which give a global picture of the war in Friesland. 

The Fries Verzetsmuseum was opened in 1979 and was the first resistance museum in the Netherlands. Over the years it expanded its collection and moved several times. In December 2019 the museum was reorganised which lead to a great new presentation which is currently on display.

In the Fries Verzetsmuseum you’ll meet the citizens of Friesland during the war years. Frisians and non-Frisians tell their stories of how they experienced the war in the countryside in Friesland. Resistance and persecution took place, but no hunger winter. However, there were refugees and people coming from far away to get milk and food.

Stories are at the heart of the Fries Verzetsmuseum. Eyewitnesses and objects with a personal story bring the war up close. These stories affect, confront and make people think. There is a focus on the difficult choices people had to make in these special times. Central are the subjects of the air war above Friesland, the resistance against the occupier and the hiding. Special attention is also paid to the spectacular robbery of the Frisian resistance on the Huis van Bewaring (prison which holds prisoners awaiting trial or sentence) in Leeuwarden.

Bevrijding dichtbij, verzet in actie

Foto's

Locaties en verhalen langs de route