De Atlantikwall was een meer dan 5.000 kilometer lange verdedigingslinie. Deze linie gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog langs de westkust van West-Europa diende ter voorkoming van een geallieerde invasie op het door Nazi-Duitsland bezette grondgebied.
De Atlantikwall liep van Noorwegen, via Denemarken, Duitsland, Nederland en België naar Frankrijk tot aan de grens met Spanje. Het was geen aaneengesloten muur van verdedigingswerken, ofwel parelketting, zoals de naam suggereert. De verdedigingswerken waren geconcentreerd op strategische punten als haven- en riviermondingen, zoals Den Helder, Hoek van Holland en IJmuiden. De vrije ruimtes hiertussen werden opgevuld met strategisch geplaatste stellingen. 

Al voordat er sprake was van de zogenaamde Atlantikwall had de Wehrmacht in IJmuiden en omgeving enkele kust- en luchtafweerbatterijen, alsmede provisorische verdedigingswerken gebouwd. De verdedigingswerken deden vooral dienst als kust- en objectbewaking. Het voornaamste doel was voorkomen dat Engelse commando’s heimelijk het land binnenslopen en acties uitvoerden. De luchtafweer en kustbatterijen hadden een serieuzere taak, zeker de luchtafweerbatterijen. Deze laatste kwamen regelmatig in actie om vijandelijke vliegtuigen te beschieten. 

Vanaf 1942 werden de bestaande werken uitgebreid met een linie van tankversperringen en bunkers en uitgebouwd tot een Festung. Een status die overigens pas later officieel werd toegekend. Festung IJmuiden was hiermee een van de meest strategische verdedigingswerken van de Atlantikwall, een uitgebreide verdedigingslinie die door Nazi-Duitsland werd aangelegd langs de Europese kust tijdens de Tweede Wereldoorlog. IJmuiden werd gekozen vanwege zijn strategische ligging: het was de toegangspoort tot het Noordzeekanaal en daarmee tot de haven van Amsterdam, een belangrijke economische en logistieke schakel. De Festung omvatte verschillende woonkernen als IJmuiden, Wijk aan Zee, Driehuis en ook enkele belangrijke industrieën als de Hoogovens en het elektriciteitsbedrijf. De haven van IJmuiden en de sluiswerken van Rijkswaterstaat maakten eveneens onderdeel uit van de Festung. 

Om de Festung te verdedigen omvatte deze een uitgebreid netwerk van bunkers, commandocentra, geschutsopstellingen, tankgrachten en andere militaire installaties en bouwwerken, die samen een vrijwel ondoordringbaar bolwerk vormden. In totaal werden er binnen en rondom de Festung IJmuiden zo’n 2000 verdedigingswerken gebouwd. Dit varieerde van zware bunkers van gewapend beton tot lichte bouwwerken en veldstellingen. Veel van deze verdedigingswerken werden specifiek gebouwd voor een strategisch oorlogsvoering, ofwel de verdediging van de Festung IJmuiden. 

Enkele bunkers dienden een heel ander doel, deze werden namelijk specifiek gebouwd voor offensieve inzet. Dit betroffen de scheepsbunkers en de torpedo-opslagbunker in IJmuiden. Deze bunkers boden onderdak aan de gevreesde Duitse Schnellboote (torpedoboten), die de geallieerde scheepvaart ernstig bedreigden. Schnellbootbunker II, een van de grootste van Europa, is thans nog aanwezig en te bezichtigen.  

Een derde categorie bunkers vormden de zogenaamde Luftschutzbunkers. Deze bunkers waren specifiek gebouwd voor het beschermen van burgers en civiele werknemers bij luchtaanvallen. Van deze bunkers is er slechts een bewaard gebleven. 

De bouw van de Festung had een enorme impact op de lokale gemeenschap. Vanaf 1942 werd een groot deel van de bevolking gedwongen geëvacueerd. Hele wijken werden gesloopt om plaats te maken voor militaire structuren en een vrij schootsveld. Bijna heel IJmuiden veranderde langzaamaan in een zwaar versterkt militair gebied, met luchtafweergeschut, kustbatterijen, radarinstallaties en bunkers voor torpedoboten en munitie. Een gebied dat voor ‘gewone’ burgers streng verboden was te betreden. 

Naast de bunkers gebouwd in de Tweede Wereldoorlog zijn er in de periode hierna (Koude Oorlog) Duitse bunkers aangepast voor nucleaire oorlogsvoering en zijn zelfs nog verscheidene ‘atoombunkers’ bijgebouwd.