Walking in the Achterhoek A long-distance trail runs through the Achterhoek, connecting to the international route. This trail starts at the German border, passing through ’s-Heerenberg on its way to Vorden. There, the route splits towards Gorssel (with a connection to Zwolle) and Holten (with a connection to Groningen). In addition to this trail, there is a regional trail — a circular walk through the Achterhoek — as well as several themed walks. The Second World War left indelible traces in the Achterhoek. Each trace tells its own story — sometimes big, sometimes small. The leading roles belong to the victims and heroes of that time. Along various impressive routes, you will get to know the people and their stories.

The Netherlands

poi_4_synagoge_hengelo_met_links_de_synagoge.jpg

Five long years 

Het initiatief daartoe werd in 1999 genomen door een groep mensen die op vijf continenten tegelijkertijd een vredesconferentie organiseerden die losstond van welke afkomst, ras, religie of groepering dan ook. Op 31 juli van datzelfde jaar werden zeven vlammen vanaf vijf continenten samengebracht in Bangor in Noord-Wales, waar ze werden verenigd tot een achtste vlam; de World Peace Flame. Daarbij werd de wens uitgesproken dat voortaan iedere wereldburger het initiatief mag nemen om in haar of zijn woonplaats een vredesvlam neer te zetten.

Wereldvredesvlam

Na dit dieptepunt is de synagoge uit 1882 verkocht en afgebroken. Een deel van de Thorarollen is door de Duitsers verbrand. De rest is na de oorlog naar Israël gebracht of verdeeld over de joodse gemeenten in Nederland. Uiteindelijk wordt in 1965 ook de joodse begraafplaats opgeheven. De grafstenen zijn met respect naar Zutphen overgebracht...&nbsp; Monument Het 'Joods monument' is een bakstenen gedenkmuur, waarin een davidster en een sjofar (een ramshoorn die in de joodse eredienst wordt gebruikt) zijn gemetseld. Levenslicht Voor de gedenkmuur liggen een aantal herdenkingsstenen van het monument Levenslicht dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei in 2020 liet ontwerpen ter herinnering aan de Holocaust. Het bestaat in totaal uit 104.000 fluorescerende stenen: het aantal Nederlandse slachtoffers van Joodse, Sinti en Roma komaf dat door de Nazi’s is vermoord. Na de landelijke onthulling kreeg elke gemeente een deel van het lichtmonument, zodat alle deelnemers samen één nationaal symbool vormen. De stenen verwijzen naar de Joodse traditie om, in plaats van bloemen, stenen op een graf te leggen.

Hier stond de synagoge

Een aantal doodt de tijd door onder de gewelven een onderkomen voor 22 personen te creëren. Je kwam er via de plaat achter de haard én via het kippenhok aan de buitenkant. Slim, maar toch ging het mis. Alle onderduikers zijn naar Duitse concentratiekampen gebracht. Het huis is daarna als kostschool gebruikt en als noodhospitaal voor evacués. En na de oorlog… was het de feestlocatie van één van de verpleegsters die trouwde met een Canadees.

Landhuis ’t Kervel

Opgelucht dat ze de Nederlandse grens over zijn, zoeken ze de eerste de beste geschikte landingsplaats. Het toestel wordt succesvol aan de grond gezet in een weiland tussen de Kloosterweg en Varsselseweg in Varssel (2 km oostwaarts). De bemanning verspreidt zich snel. Helaas pakken de Duitsers zes van hen binnen 24 uur op. Alleen navigator Richard Pape en boordwerktuigkundige engineer Jock Moir weten te ontsnappen en worden pas veel later opgepakt. En de bommenwerper? Die namen de Duitsers maar al te graag in beslag.

September 1941

In de sokkel is een loden koker ingemetseld met een perkament waarop de namen van 56 Hengelose slachtoffers staan, waaronder 32 Joodse. Helaas is dit een onzorgvuldig samengestelde lijst, want sommige personen woonden niet in Hengelo op het moment van overlijden en stierven hier evenmin.

Herdenkingsmonument

Hij laat hem snel binnen en voorziet hem van eten en drinken. Het bemanningslid tast dankbaar toe maar het gesprek gaat moeizaam: Arendsen spreekt geen Engels. Toch begrijpt hij dat de Engelsman terug wil naar zijn vaderland. Op een kaart laat hij zien hoe ver de Noorzeekust is. De Engelsman realiseert zich hoe pittig de vlucht gaat worden. De moed zakt hem in de schoenen… en hij geeft zich aan bij de Duitsers.&nbsp;

September 1941 – Te ver van huis

Met de contacten van Agterkamp vertrekken de vliegeniers een paar dagen later via Zutphen met de trein naar Amsterdam. In Leiden worden de vliegeniers toch nog opgepakt en gevangen genomen. Door verraad binnen de verzetsgroep worden ook Besselink en Agterkamp gearresteerd en ondergebracht in het Oranjehotel. Beiden worden ter dood veroordeeld en op 17 november 1941 gefusilleerd in de duinen bij Bloemendaal.&nbsp; Over de executie Martin Schouten is een neef van Jan Agterkamp. Hij schrijft op 20-11-1996 in de Volkskrant: ‘Mijn moeder vertelde me ooit van een predikant die bij ze was geweest op de dag van de executie en volgens die dominee was oom Jan toen opgewekt, echt bereid om te sterven, maar toen kwam er bericht dat de executie werd uitgesteld en toen was hij helemaal teleurgesteld. Een week later was het weer zover en toen ging de executie wel door, maar toen was hij niet meer zo opgewekt...’

September – november 1941 – Verraad binnen de verzetsgroep

Ze schreeuwt en alarmeert zo alle Duitsers die in de buurt op zoek zijn naar de bemanningsleden. Pape en Moir maken dat ze wegkomen en verstoppen zich in wat bosjes. Hoewel de Duitsers met hun bajonetten het struikgewas doorzoeken, worden ze niet opgemerkt. Een paar uur later komt klompenmaker Branderhorst langs. Hij wijst ze de goede weg.

September 1941 – Een spannend moment

Zeven overvallers van verschillende knokploegen probeerden distributiebonnen te stelen uit een kluis in het gemeentehuis. De gewaarschuwde Onderluitenant Sminia, groepscommandant van de Marechaussee, voorkwam dit. Er ontstond een vuurgevecht en het lukte de overvallers niet om de bonnen mee te nemen…

Mei 1944 – Overval op het gemeentehuis

Na de mislukte slag om Arnhem moeten er versterkingen, loopgraven en tankvallen voor de Duitsers gegraven worden. Daarvoor worden alle Nederlandse mannen tussen 17 en 45 jaar opgeroepen. Die hebben uiteraard weinig trek in deze gevaarlijke en zware klussen in het belang van de tegenpartij. De zogenaamde vrijstellingsbriefjes, waardoor je legaal vrijgesteld werd, zijn schaars maar erg gewild.&nbsp;

Organisation Todt

Het was een doelvolgradar. Dat wil zeggen dat de antenne niet ronddraait, maar een eenmaal gedetecteerd doel continu volgt. Zo werden vijandelijke bommenwerpers gevolgd, zodat de eigen jagers ze konden uitschakelen. Het bereik was ca. 30km. In het restant van het schuurtje (100 meter rechts van de fundering) stond vermoedelijk de kwetsbare verbindingsapparatuur opgesteld.

Vijf lange jaren

Foto's

Locaties en verhalen langs de route