Walking in the Achterhoek A long-distance trail runs through the Achterhoek, connecting to the international route. This trail starts at the German border, passing through ’s-Heerenberg on its way to Vorden. There, the route splits towards Gorssel (with a connection to Zwolle) and Holten (with a connection to Groningen). In addition to this trail, there is a regional trail — a circular walk through the Achterhoek — as well as several themed walks. The Second World War left indelible traces in the Achterhoek. Each trace tells its own story — sometimes big, sometimes small. The leading roles belong to the victims and heroes of that time. Along various impressive routes, you will get to know the people and their stories.

The Netherlands

1._catharinakerk_erfgoedcentrum_achterhoek_en_liemers.jpg

Unexpected final chord 

Justus doet al jaren op prettige wijze zaken met Duitse ondernemers en kan zich niet voorstellen dat Duitsers hen iets aan doen. Maar de twaalfjarige Maud is ziek. De huisarts stelt dat ze een reis niet zal overleven. Ze wordt naar een onderduikadres gebracht. Ook Sonja en Jenny duiken onder. Justus en Marianne melden zich en belanden in Sobibor waar ze op 11 juni 1943 worden vergast.MaudNa negen maanden loopt de Eindhovense schuilplaats van Maud gevaar. Ze krijgt een nieuw onderduikadres. Eerst in Doetinchem en daarna in Gendringen. Het vervoer gebeurt ’s nachts achter op de fiets bij verzetsmensen. Drie maanden later verhuist ze opnieuw. Nu naar Sinderen. Ook daar blijft ze niet lang. Ze belandt vervolgens in een zogeheten pilotenhut in het Idinkbos bij Varsseveld. Daar ziet ze voor het eerst haar beide zussen terug. Totdat de schuilplaats wordt ontdekt door een zoontje van een NSB’er. Kort daarop doet de Grüne Polizei er een inval. Maar de meisjes hebben het duikadres een dag eerder verlaten.ThuiskomstNa de bevrijding keert Maud met haar zusjes terug naar het gebombardeerde Doetinchem. Geschokt zien ze hoe de meubelwinkel en de helft van de straat in puin ligt. Hun ouderlijk huis wordt bewoond door vreemden en hun spullen zijn verdwenen. Ze hebben niets meer. Alleen de piano vinden ze later terug in villa Ruimzicht waar de Duitsers verbleven. De meisjes vinden uiteindelijk onderdak in een overvol huis. Na enige tijd beseffen ze dat meer dan de helft van de familie nooit meer terugkomt. Slechts 56 van de 180 joodse Doetinchemmers overleven de verschrikkingen.

De joodse meubelmaker 

Op de site van Doetinchem Herdenkt staan een aantal verhalen over deze slachtoffers: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://www.doetinchemherdenkt.nl/oorlogsgraven-Loolaan">https://www.doetinchemherdenkt.nl/oorlogsgraven-Loolaan</a>WOII Informatie- en Documentatiecentrum Loolaan Stichting Doetinchem Herdenkt heeft een informatiecentrum in de aula op de begraafplaats. Het doel van de stichting is om de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden. Onder andere door verhalen en gebeurtenissen vast te leggen om ze vervolgens door te kunnen geven aan toekomstige generaties. Neem voor een bezoek eerst contact op met de stichting. Kijk voor meer informatie op hun site: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://www.doetinchemherdenkt.nl/INFORMATIECENTRUM">https://www.doetinchemherdenkt.nl/INFORMATIECENTRUM</a>

Oorlogsgraven Doetinchem

Begin september 1944 vorderden de Duitsers het en vier dagen later nam de gevreesde Sicherheitsdienst bezit van het complex. Ze sloten er honderden verzetsmensen, afkomstig uit alle delen van het land, en geallieerden op. Ze waren zonder proces bestempeld als Todeskandidat. 71 mannen brachten hier hun laatste uren door: op 2 maart 1945 werden 46 van hen geëxecuteerd, zes dagen later nog eens 25.Van de 94 mannen die een maand eerder, op 1 februari, naar concentratiekamp Neuengamme werden weggevoerd, kwamen er -naast de 17 die onderweg uit de trein wisten te springen- slechts 7 levend terug.Toen de geallieerden de grens naderden, moesten de overige gevangenen volgens Füherbefehl geëxecuteerd worden. Toch werden 57 vrouwen en 6 mannen op 27 maart 1945 naar Westerbork gebracht. Twee weken later liepen de vrouwen de beruchte Vrouwenmars. Na de bevrijding bleek dat tachtig procent van hun mannen het niet had overleefd.Na de bevrijding zaten er in De Kruisberg 1300 NSB-leden en van collaboratie verdachte Achterhoekers gevangen. Het paviljoen telt in totaal 34 eenpersoons cellen met een afmeting van 3 bij 5 meter.&nbsp; Tijdens de oorlog zaten er echter vier, vijf of soms zelfs zes mensen in opgesloten. De oudste in de cel mocht beschikken over het bed, de overigen sliepen op strozakken op de grond. De ramen van de cellen aan de zijde van de gracht waren wit geschilderd, zodat de gevangenen niet naar buiten konden kijken.In de voormalige cellen vertelt Stichting Doetinchem Herdenkt verhalen van verzetsmensen en geallieerden die er gevangen zaten. Ook de verhalen van de (vermeende) NSB'ers en collaborateurs worden verteld. Voor een bezoek tijdens een openstelling kun je je opgeven via de site: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://www.doetinchemherdenkt.nl/Bezoek-kruisberg">https://www.doetinchemherdenkt.nl/Bezoek-kruisberg</a>

Opgesloten in De Kruisberg 

In juli 1940 namen de Duitsers de inmiddels imposante villa in beslag en richtten er een peilcentrum in. Hier werd actief gezocht naar de zenders van het verzet. Zodra er een signaal werd opgepikt, trokken ze er met een peilwagen op uit om de locatie te achterhalen. Het verzet wist dit gelukkig vaak te omzeilen door de zenders snel te verplaatsen.Vanaf 1944 werd de villa ook gebruikt als regionaal luchtwachtcentrum van de Luftwaffe, een zogenaamd Klein-Flugwachkommando (Klein-Fluko). Dit centrum was een belangrijk knooppunt binnen het uitgebreide communicatienetwerk van de Luftwaffe in de bezette gebieden. Daarvoor was het gevestigd in barakken in het bosgebied Kattennest, ten noorden van Doetinchem.Klein-Fluko maakte deel uit van de Kammhuberlinie, een Duits radarnetwerk voor luchtbewaking in West-Europa. De Duitsers ontwikkelden een systeem om hun vliegtuigen via radiosignalen nauwkeurig te volgen. Dit gebeurde onder andere bij peilcentra ten noorden van Arnhem. Deze posten stonden in verbinding met bunker Diogenes bij Schaarsbergen, een enorm betonnen bouwwerk uit 1943 dat de Duitse luchtverdediging coördineerde. In de centrale zaal bevond zich een grote matglazen kaart waarop Nederland, delen van België en Duitsland waren afgebeeld. Ongeveer veertig Luftnachrichtenhelferinnen verwerkten hier de radargegevens. Bij vijandelijke dreiging werden deze direct doorgegeven aan vliegveld Deelen, waar Duitse jagers klaarstonden.

Flugwachkommando in Ruimzicht 

Het betreft Jaap Cauveren, leraar klassieke talen en Henri Hoek, docent wis-, natuur- en scheikunde. De volgende ochtend protesteren de leerlingen op straat voor de school. Met tranen in hun ogen en hun vuisten gebald weigeren ze naar binnen te gaan. Hoewel Joodse docenten ook in de rest van het land worden ontslagen, zijn er maar twee protesten op middelbare scholen. Hier en op het Amsterdamse Vossius College. De rector moet zich achteraf verantwoorden in Den Haag. Hij komt er af met een uitbrander. De beide docenten worden gedeporteerd naar vernietigingskampen waar ze om het leven worden gebracht.&nbsp;

Joodse docenten 

Dan komen ze naar Doetinchem voor de vader. Annie is niet thuis. Johan wel, net als Michel Groenteman en een ander joodse onderduiker. De Duitsers nemen Michel en Johan mee. Zij zullen de oorlog niet overleven, net als de kleine Samuel. Drie maanden na de inval biedt Annie de 14-jarige Robbie Cohen uit Amsterdam onderdak. Tot aan de bevrijding.Yad Vashem-onderscheidingAnnie en Johan Lebbink hebben vijf joden in hun huis onder laten duiken. In 2009 werd daarom aan Annie de Yad Vashem-onderscheiding toegekend. Postuum, want ze overleed vier jaar eerder; op 93-jarige leeftijd.De onderscheiding gaat gepaard met de eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren. Het is de hoogste onderscheiding die de staat Israël kent. De titel wordt verleend aan diegenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven joden hebben beschermd of gered. Van de twintigduizend onderscheidingen die er wereldwijd zijn verleend, zijn er vijfduizend in Nederland uitgereikt.

Moedige broer en zus

Tijdens de bezetting wordt het nieuws bepaald door de Duitsers en komt het bedrijf in een spagaat. Om het bedrijf te laten voortbestaan, doet Kees Misset veel concessies en schenkt hij grote bedragen aan de NSB en andere verwante organisaties. Ook koopt hij leegstaande huizen van gedeporteerde joodse bewoners op. Zijn vrouw onderhoudt meerdere intieme relaties met Duitse militairen en hun enige dochter is verloofd met een Waffen-SS’er. Velen beschouwen Kees Misset dan ook als ‘Deutschfreundlich’ terwijl zijn personeel hem dankbaar is omdat hij voorkomt dat zij voor de ‘Arbeitseinsatz’ (de verplichte tewerkstelling) naar Duitsland worden gestuurd.Het geheimzinnige busjeBegin 1945 plaatsen de Duitsers een groen busje in de tuin van Misset en spannen er een camouflagenet over. Dat ontgaat verzetsmensen niet. Ze denken dat het een radiowagen is die signalen opvangt via boxen die aan de toren van de Catharinakerk hangen. Deze informatie geven ze via de PGEM-telefoon door aan de geallieerden in het inmiddels bevrijde Nijmegen. Als Britse vliegtuigen op 21 maart de eerste bommen in de tuin van Kees Misset laten vallen, is het verzet er dan ook van overtuigd dat het een doelbewuste aanval is. Uit vluchtrapporten van de vliegtuigen blijkt echter dat de piloten dachten dat ze boven het Duitse Isselburg vlogen.De arrestatieOp de dag dat de stad wordt bevrijd, nemen leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (De samengevoegde verzetsorganisaties) Kees Misset gevangen. Hij wordt op een kar naar het politiebureau gebracht en daarna opgesloten in Bewaring- en Verblijfskamp De Kruisberg. Daar worden ook zijn vrouw en dochter gevangen gezet. Kees komt in december vrij maar krijgt wel huisarrest opgelegd. Daarna volgt een veroordeling van de Persraad. Die houdt onder meer in dat hij zeven jaar niet werkzaam mag zijn in de pers.&nbsp; Verbitterd en eenzaam overlijdt hij in februari 1947 als gevolg van een hersenbloeding.

De uitgever, zijn familie en hun Duitse contacten

De metalen brokstukken vliegen door de stad. Kapitein Willem Voltelen uit Doesburg wordt geraakt en overleeft het niet. Hij is het eerste oorlogsslachtoffer in Doetinchem. Het opblazen van de bruggen blijkt achteraf zinloos: De Duitsers komen niet vanuit het zuiden maar trekken van oost naar west.Zelfs een ezel…In september 1944 treken de geallieerden Nederland binnen. Ze bevrijden het gebied onder de grote rivieren. Daarboven houden de Duitsers stand: Ze graven met man en macht verdedigingswerken langs de Rijn, IJssel en rondom de steden. Ook hier bij de Oude IJssel ligt een loopgravenstelsel. En weer wordt dezelfde denkfout gemaakt, nu door de Duitsers: Als op 1 april 1945 de geallieerden naderen, blazen de Duitsers de bruggen op om de geallieerden te hinderen. Wederom zinloos, want ook de geallieerden komen uit het oosten.

Strategisch object

Tijdens het telefoneren zijn ze voorzichtig omdat ze bang zijn om te worden afgeluisterd. De telefonistes die de verbindingen tot stand brengen, luisteren misschien wel mee. In 1942 moeten alle telefoonbezitters een ariërverklaring invullen. Alle joden raken op die manier hun aansluiting kwijt. Het jaar daarop zijn alleen ‘kriegswichtige’ toestellen nog toegestaan. Op 1 april 1945 blazen de Duitsers de telefooncentrale op zodat de Canadezen er tijdens hun opmars geen gebruik van kunnen maken.AfluisterangstBij verzetsmensen bestaat ook angst om afgeluisterd te worden. Die angst verdwijnt als het verzet kan telefoneren buiten het openbare PTT-netwerk om. Dat kan door middel van een illegaal telefoonnetwerk dat tot stand is gebracht door de Centrale Inlichtingen Dienst (CID), een verzetsgroep die zich vrijwel uitsluitend bezighoudt met het illegale telefoon- en berichtenverkeer. Het is een landelijk netwerk dat bestaat uit een aaneenschakeling van talloze netten, lijnen en systemen. Ook het diensttelefoonnet van de Provinciale Geldersche Electriciteits Maatschappij (PGEM) is er op aangesloten.

De PTT-telefooncentrale 	

Ook is hij lid van de vrijwillige brandweer, zodat hij niet wordt opgeroepen voor de ‘Arbeitseinsatz’. Bovendien mag hij vanwege die functie nog de straat op tijdens spertijd. Om ’s avonds en ’s nachts de indruk te wekken dat hij als brandweerman op pad is, hangt zijn brandweerhelm aan zijn stuur maar in zijn binnenzak ontbreekt nooit een pistool.Het Doetinchemse verzetTijdens de eerste twee jaren van de bezetting is er amper sprake van verzet. Nadat joden worden weggevoerd, de schaarste en de repressie toenemen en er steeds meer mannen voor de ‘Arbeitseinsatz’ naar Duitsland moeten, groeit de weerstand en neemt het verzet toe. In Doetinchem ontstaan vijf groepen met een eigen commandant. Zij geven leiding aan een groot aantal verzetsmensen die zijn onderverdeeld in groepen van gemiddeld acht personen. De leden kennen over het algemeen alleen de leden van de eigen groep. Zo wordt bij arrestatie of verraad voorkomen dat de andere groepen gevaar lopen.

De opticien in het verzet

Het duurt even of ook het hout dat rond de kerk ligt, vat vlam. Het hout is afkomstig van twee dagen eerder getroffen panden. Dan slaat het vuur slaat over naar de kerk. Bewoners vormen twee lange rijen in een poging te blussen met emmers water. Maar het baat niet. Brandend breekt de torenspits in tweeën. Een deel valt in het schip, het ander stort met donderend geraas op straat.

De Catharinakerk

Aan het eind van de oorlog was de geallieerde luchtvloot vrijwel continu bezig met het bombarderen van Duitse steden en strategische objecten. Zo hoopte men Duitsland snel op de knieën te krijgen. Maar regelmatig werden ook burgerdoelen in Nederland getroffen. Dat gebeurde in Doetinchem op 19, 21 en 23 maart. De bevolking van Doetinchem was volkomen verrast. Het historische stadscentrum werd onherstelbaar beschadigd en het stadhuis, de synagoge en de Catherinakerk gingen in vlammen op. In totaal werden 120 gebouwen verwoest. Ook vielen er 143 doden en honderden gewonden.Waren dit vergissingsbombardementen of zat er een strategie achter? Niemand die het zeker weet, al zijn er wel vermoedens. Het eerste bombardement (op 19 maart) zou twee strategische doelen hebben gehad, een vliegtuigonderdelenfabriek en een verbindingspost. Deze doelen waren aangewezen door het verzet. Beide werden gemist. Het tweede bombardement (op 21 maart) zou een vergissing zijn geweest. Het eigenlijke doelwit was het Duitse stadje Isselborg, net over de grens. Een derde verklaring is dat de Duitsers in Doetinchem versterkingen hadden gebouwd om de geallieerde opmars te saboteren. Vanuit de lucht zou men hebben geprobeerd de weg vrij te maken en zo het Duitse verzet te breken.De bombardementen konden de Duitse troepen echter niet ontmoedigen. Ze verschansten zich in de ruïnes van de stad en ze versperden de toegangswegen met oude tramwagons. Het verzet wist te voorkomen dat er ook nog enkele bruggen werden opgeblazen. Op 2 april werd Doetinchem na enkele felle gevechten bevrijd door het Canadese leger. Het stadscentrum werd herbouwd, maar de ziel van het oude stadje kwam niet meer terug. <div data-youtube-video=""><iframe class="video" width="640" height="480" allowfullscreen="false" src="https://www.youtube.com/embed/OLxuiVI0sIY" start="0"></iframe></div>

Bombardementen

The City Museum Doetinchem offers more than a collection and exhibition. The museum revolves around storytelling. The volunteers at the museum are good storytellers and would gladly escort you through the museum.

Onverwacht slotakkoord

Foto's

Locaties en verhalen langs de route