On 10 April 1945, Deventer was liberated, via Schalkhaar, where the Canadian army still faced heavy fighting. It was a day with two sides, as during the Twentol drama several resistance members lost their lives at the very last moment.One of the liberators, Nick Janicki, maintained a long and close bond with the city. The feeling was mutual: he was made an honorary citizen of Deventer, a city that embraced him with affection in many ways.Set out and discover these remarkable stories on location. The route leads through the historic Hanseatic city, with its atmospheric center and the bridge over the IJssel, which also featured in the film A Bridge Too Far.

The Netherlands

deventer_lebuiniskerk.jpg

The Rijsterborgherpark you come accross in this themed route.

rijsterborgherpark_deventer.jpg

nl-hana_2.24.01.03_0_900-2475-groot.jpg

Deventer, forever linked with Nick Janicki

Bij het Twentoldrama op 10 april 1945, dat zich bij de Twentolfabriek afspeelde, werden vijf jonge verzetsstrijders gevangengenomen. Een onbekend gebleven Duitse officier gaf vervolgens de opdracht de verzetsstrijders in een nabije speeltuin aan de Snipperlingsdijk dood te schieten. Ooggetuigen van de executie vertelden dat de Duitse soldaat Ernest Gräwe weigerde. Ter plekke werd hij door zijn commandant geliquideerd.&nbsp; &nbsp; Vervolgens werden de jongeren door een soldaat van het vuurpeloton één voor één geëxecuteerd. Meteen hierna zetten de Duitse soldaten de vlucht in voor de naderende Canadezen. Verzetsman Harry Engels werd nog zwaargewond naar het ziekenhuis gebracht, maar bij aankomst overleed hij alsnog.&nbsp; &nbsp; In de dagen daarna werden de lichamen opgebaard in de Lebuïnuskerk. Op zaterdag 14 april 1945 bracht Deventer de gevallenen naar hun laatste rustplaats. Een stoet van duizenden mensen volgde de kisten naar de begraafplaats, als laatste eerbewijs van de stad aan deze jongelui.&nbsp; &nbsp; In 1948 werd dit monument onthuld op de plaats van de executie. De tekst omschrijft het drama, en noemt de namen van de verzetsstrijders evenals de naam van Ernest Gräwe.&nbsp;

   Monument voor Twentoldrama 

Op zondag 8 april 1945 was de bevrijding van Deventer nabij en was het Canadese leger de stad tot op enkele kilometers genaderd. Ze kwamen vanuit de zuidelijke kant, uit de richting Zutphen. Met name de infanterie-regimenten The Royal Winnipeg Rifles en The Canadian Scottish's zouden de inname van Deventer voor hun rekening nemen. De oorlogsgeluiden waren goed te horen en de spanning steeg met het uur.&nbsp;&nbsp;Een knokploeg van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) in Deventer kreeg opdracht de toenmalige Twentolbrug over de Nieuwe Haven aan de Zutphenseweg aan de zuidelijke rand van Deventer te behouden voor de Canadese opmars. De groep bestond bijna geheel uit studenten van de Koloniale Landbouwschool uit Deventer. Jan Gennep van Lührs was met 24 jaar de oudste en werd de commandant.&nbsp;&nbsp;De licht bewapende groep verschanste zich in de tijdelijk verlaten fabriek van de Twentol Olie Maatschappij, aan dezelfde Zutphenseweg. Dit was een riskante keuze vanwege de brandgevaarlijke voorraden, maar het terrein lag direct naast de brug en de bovenverdieping van het gebouw gaf goed uitzicht naar alle kanten.&nbsp;Wat kennelijk niemand wist, was dat de Canadese legerleiding besloot had om niet over de Zutphenseweg de stad binnen te trekken. Langs deze route werd namelijk felle weerstand verwacht en Brigadegeneraal Gibson en zijn staf kozen voor een ruime omtrekkende beweging om zodoende Deventer niet vanaf de zuidelijke, maar vanaf de noordoostelijke kant in te nemen.&nbsp;&nbsp;De Twentol knokploeg was niet op de hoogte van deze routewijziging en bleef daarom enkele dagen volstrekt werkeloos op de uitkijk en verspeelde de kans op een eenvoudige terugtrekking uit de fabriek, want tot op dat moment was er bij de brug nog geen Duitser te bekennen. Op maandagochtend 9 april was de situatie onveranderd en werd de groep nog bevoorraad door de 19-jarige verzetsvrouw Corry Bosch. Zij was 14 dagen daarvoor getrouwd met Joost van Baalen (22), ook lid van deze groep. Ze wilden graag bij elkaar blijven.&nbsp;Op dinsdag 10 april, de ochtend van de bevrijding, verdween de rust in de omgeving van Twentol. De Duitse eenheden werden in de stad teruggedrongen in zuidelijke richting en opeens werd het behoud van de Twentolbrug een Duits belang, omdat het op hun vluchtroute lag. In café Erbers aan de andere kant van de brug vestigde zich een Duitse uitkijkpost met een kleine patrouille die de directe omgeving ging verkennen.&nbsp;&nbsp;De aanwezigheid van de verzetsgroep werd ontdekt en de fabriek werd omsingeld. Er brak een vuurgevecht uit waarbij Jan Gennep van Lührs om het leven kwam. Daarna schoten de Duitsers de fabriek in brand en werd de knokploeg letterlijk uitgerookt. Eén verzetsman kwam in de vlammen om. Gerard Verhoeven wist te ontsnappen en de vijf overgebleven leden werden gevangengenomen. Ze werden weggevoerd naar een Duitse commandopost en vervolgens geëxecuteerd.&nbsp;

   Het Deventer Twentoldrama 

Clayton L. Mitchell maakte begin januari 1945 vanuit het Verenigd Koninkrijk de oversteek naar het Europese vasteland. Hij werd geplaatst bij het Canadian Scottish Regiment. Als pelotonscommandant van de B Company sneuvelde hij op 10 april 1945 tijdens de slag om Deventer. Dat gebeurde na het oversteken van een Duitse tankgracht op het terrein van het psychiatrisch ziekenhuis ‘Brinkgreven’.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Nick Janicki, de laatst levende bevrijder van Deventer, daarover in dagblad ‘De Stentor’: “We kwamen vanaf de psychiatrische instelling ‘Brinkgreven’. Ik ging dwars door de velden richting het centrum van de stad. Mortieren vielen, zwaar vuur, mijn commandant Clayton L. Mitchell sneuvelde. Ik dook in één van de woningen voor dekking. Ik wilde een sigaret. Ik pakte mijn tabaksdoos. Die was verpulverd. Een kogel of een scherf, ik weet het niet. I guess it just wasn’t my day to die.” Nick’s dag was nog niet gekomen.&nbsp;&nbsp;Clayton L. Mitchell werd tijdelijk begraven in Oxe en als een van de eersten herbegraven op de Canadese Begraafplaats in Holten op 17 december 1945 in graf 1-B-7. In Deventer herinnert een gedenkteken op het terrein van ‘Brinkgreven’ aan deze tragische gebeurtenis.&nbsp;&nbsp;

Gedenkteken Clayton L. Mitchell  

De reis door Europa begon in Normandië waar Frank Arthur Cherry in de nacht van 8 en 9 juli 1944 een heldendaad verrichtte door zijn commandant, die gewond raakte onder hevig gericht vuur van de vijand, naar een veilige plek te brengen. Cherry hergroepeerde vervolgens de sectie van het Canadian Scottish Regiment waarmee hij optrok en wist met hen de tweede verdedigingslinie te veroveren. Voor deze dappere daad, snelle handelen en koelbloedig ingrijpen ontving hij een hoge onderscheiding, de ‘Military Medal’.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Cherry raakte in oktober 1944 gewond, herstelde en werd benoemd tot korporaal. Zijn eenheid doorstond vier grote operaties. Met hen was hij in de herfst en winter van 1944 ook betrokken bij de Slag om de Schelde voor hij in 1945 verder Nederland in trok. Op 9 april naderden de Canadese troepen Deventer vanuit oostelijke richting. Na een korte, maar hevige strijd werd de oversteek naar Schalkhaar gemaakt over het Overijssels Kanaal.&nbsp;&nbsp;Sergeant Minnis en tien medestrijders, waaronder Frank Arthur Cherry, namen hun intrek in een strategisch gelegen villa aan de rand van het dorp. In de vroege morgen van 10 april werden zij al snel geconfronteerd met Duitse tegenstand. Een kort vuurgevecht volgde waarna een witte vlag omhoog ging en zo’n twintig Duitse soldaten het einde van hun oorlog beleefden.&nbsp;&nbsp;Daarmee was de strijd om Schalkhaar nog niet beslist. Nadat de krijgsgevangenen waren overgedragen, namen sergeant Minnis en korporaal Cherry met hun manschappen hun uitkijkpost weer in. Binnen een uur hadden ze opnieuw Duitse troepen in het vizier. Drie Duitse tanks rolden vanuit Averlo in de richting van hun villa aan de Koningin Wilhelminalaan, terwijl infanteristen door de diepe greppels aan weerszijden van de weg kropen. Meer dan duidelijk was intussen, dat de Duitsers niet van plan waren Deventer zonder slag of stoot in Canadese handen te laten vallen.&nbsp;Een Duitse overmacht stond voor de sectie met bran carriers. Sergeant Minnis waarschuwde zijn commandant en vrijwel onmiddellijk kreeg hij steun. Eerst van een mortiergroep, daarna tevens van een aantal tanks. Twee uur hielden de Duitse vijand stand. Twintig soldaten gaven zich over. Minstens een even groot aantal vond bij de gevechten de dood.&nbsp;&nbsp;Ook Frank Arthur Cherry kwam bij deze strijd om het leven.&nbsp; De villa waarin hij verschanst zat, werd meerdere keren zwaar beschoten waarbij hij dodelijk werd getroffen. Vier van zijn medestrijders brachten het er beter af. Zij raakten weliswaar gewond, maar konden voor verzorging worden vervoerd naar het veldhospitaal dat achter de linies was ingericht.&nbsp;&nbsp;Frank Arthur Cherry sneuvelde op dinsdag 10 april 1945 op de leeftijd van 23 jaar en werd tijdelijk begraven in Oxe, waarna zijn herbegrafenis plaatsvond op 17 december 1945 op de Canadese Begraafplaats in Holten. Op zijn grafsteen staat: ‘Five brothers in arms, Four survive, Life’s work well done, Now comes rest’. In Schalkhaar is een gedenkteken voor hem ingericht op de plaats waar hij om het leven kwam en staan de inwoners nog jaarlijks stil bij de bijdrage die deze Canadese korporaal heeft geleverd aan hun vrijheid.&nbsp;

Schalkhaar voor altijd verbonden met Frank Arthur Cherry

Opgericht eind jaren dertig voor de Nederlandse krijgsmacht, is de Westenbergkazerne in Schalkhaar nu in gebruik als asielzoekerscentrum. Veelal voor de opvang van oorlogsvluchtelingen. Oorlogsdreiging is daarmee onbedoeld een blijvende rode draad van Spanjaardsdijk 47, waarvan het Poortgebouw Rijksmonument is.&nbsp;&nbsp;&nbsp;De bouw werd eind jaren dertig abrupt onderbroken door de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog. De Duitse bezetter voltooide in 1940 de kazerne en huisvestte er het beruchte Politieopleidingsbataljon (POB) Schalkhaar met als doel het Nederlandse politieapparaat volledig in hun greep te krijgen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Als direct gevolg van slap optreden van de toenmalige politie bij de Februari-stakingen in 1941 werd een ingrijpende reorganisatie naar Duits model uitgevoerd. De korpsen van gemeentepolitie, rijkspolitie en grenspolitie werden samengevoegd tot staatspolitie en rechtstreeks onder Duits bevel geplaatst. Een sterke militarisering was het gevolg.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Om de nazificatie van het politiekorps te vervolmaken werd in Schalkhaar in juli 1941 de speciale politieschool opgericht onder toezicht van SS-generaal Hanns Rauter, de Duitse politiechef in Nederland, de allerhoogste baas. Begin 1942 rondde de eerste lichting de opleiding af en werden de cursisten verspreid over korpsen in het hele land. Al in september 1942 werden ze voor hun harde optreden tegen de Joden en hulp bij razzia’s in Amsterdam in de illegale pers afgeschilderd als ‘onderwereldfiguren en brave moffenknechten’.&nbsp;&nbsp;&nbsp;De benaming ‘Schalkhaarder’ was in oorlogstijd en lang daarna een scheldwoord. De kazerne huisvestte ook de Storm Westenberg van de Nederlandse SS. Dat de Duitse bezetter daar veel belang aan hechtte, blijkt uit een bezoek van de nazikopstukken Heinrich Himmler en Arthur Seyss-Inquart in februari 1944 aan de locatie. In de periode 1941-1944 werden er ongeveer 3.000 Nederlanders onder Duits toezicht geschoold in de ideologie van de SS.&nbsp;&nbsp;De naam Schalkhaar kwam al snel symbool te staan voor ‘foute agenten’. Wie het aanbod kreeg om een opleiding te volgen in Schalkhaar, stond soms voor een dilemma: óf een baan bij de politie óf naar Duitsland voor dwangarbeid (Arbeitseinsatz). Ook goedwillende agenten stonden voor een dilemma. Nam men ontslag, dan kon men er zeker van zijn dat de lege plek onmiddellijk werd ingenomen door een NSB’er die geen enkele moeite zou hebben om de anti-Joodse maatregelen uit te voeren. Bleef men op de post, dan maakte men vuile handen. &nbsp;&nbsp;Na een oproep vanuit kerkelijke kring in 1943 begonnen sommige agenten openlijk werk te weigeren. Anderen besloten onder te duiken. Om dit te voorkomen voerde de bezetter een aparte maatregel in, de Sippenhaft. Familieleden van ondergedoken agenten moesten opgepakt worden en naar Kamp Vught overgebracht worden. Eind 1943 zaten in Vught al 150 familieleden van politiemannen gevangen. In totaal doken in de periode zomer 1943 tot zomer 1944 ongeveer 600 politiemensen onder.&nbsp;&nbsp;De worsteling van drie generaties met het verleden van de beruchte politieopleiding van de nazi’s is terug te zien in de <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" class="Hyperlink SCXW65187064 BCX8" href="https://www.youtube.com/watch?v=Ulzg5qhMGgU">documentaire ‘Mijn opa was Schalkhaarder’</a> (2025) van Wouter Rutgers. Samen met zijn vader Stefan duikt hij in de verborgen familie- en oorlogsgeschiedenis van zijn opa Wim.&nbsp;

Politieshcool Schalkhaar

Thomas Graeme Gibson werd geboren op 6 april 1908. Op 8 april 1943, slechts 35 jaar oud, werd hij de jongste brigadegeneraal in het Canadese leger van dat moment - een bewijs van zijn uitzonderlijke leiderschap en tactische vaardigheden. Deze kwaliteiten zouden al snel een cruciale rol spelen in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog.&nbsp;Toen de oorlog ten einde liep, kreeg Gibson het bevel over de 7e Canadese Infanterie Brigade, onderdeel van de 3e Canadese Infanterie Divisie binnen het 1e Canadese Leger. Tussen februari en juni 1945 leidde zijn brigade operaties om de oostelijke en noordelijke provincies van Nederland te bevrijden.&nbsp;De 7e Brigade trok snel vanuit Duitsland Nederlands grondgebied binnen en bevrijdde steden als Zutphen en Gorssel voordat ze Deventer bereikten. Op 10 april 1945 trokken ze de stad Deventer binnen. De Duitse troepen hadden zich grotendeels teruggetrokken, waardoor de Canadese troepen met minimale weerstand de macht konden overnemen. Voor de inwoners van Deventer was dit het einde van vijf lange jaren van bezetting - en het begin van vrijheid en wederopbouw.&nbsp;Slechts twaalf dagen na de bevrijding, op 22 april 1945, werd Thomas Gibson benoemd tot eerste ereburger van Deventer. De officiële ceremonie en uitreiking van de oorkonde vond plaats op 6 oktober 1945, tijdens een openbare viering van de bevrijding van de stad.&nbsp;Diezelfde dag werd de toenmalige Zwolschestraat - een hoofdstraat naar de stad - ter ere van hem omgedoopt tot TG Gibsonstraat. Het blijft een blijvend eerbetoon aan de man die Deventer naar de vrijheid leidde. Na de oorlog keerde Gibson terug naar Canada, waar hij op 3 januari 1986 in Toronto overleed. In Deventer leeft zijn nalatenschap echter voort - niet alleen door de straat die zijn naam draagt, maar ook in de herinnering aan de bevrijding en de blijvende vriendschap tussen Nederland en Canada.&nbsp;

Gedenkplaat T.G. Gibsonstraat Deventer

De oorlogsgeschiedenis van Deventer is onlosmakelijk verbonden aan bruggen. Op de plek van de huidige spoorbrug lag tot aan de vroege ochtend van 10 mei 1940 een geheel andere spoorbrug. Bij de Duitse inval werd deze door de Nederlandse genie, na diverse mislukte pogingen, opgeblazen om zo een Duitse gepantserde troepentrein de oversteek over de IJssel te beletten. Dit lukte uiteindelijk op tijd, omdat ook de draaibrug over het Overijssels Kanaal bij de Snipperling onklaar gemaakt was.Vrij snel na de capitulatie begonnen de Duitsers met herstelwerkzaamheden en het leggen van een provisorische nood(spoor)brug. Alleen treinen mochten nog van de brug gebruik maken. De directe omgeving werd ‘Militarisches gelande’, verboden gebied: wie het betrad liep kans beschoten te worden. Deze oost-west spoorlijn via Deventer was een van de spoorlijnen die Berlijn met West-Nederland verbond. De constante stroom aanvoer naar het front en de transporten van vliegende bommen naar Duitse lanceerposities in West-Nederland, waren voor het geallieerde opperbevel omstreeks oktober 1944 reden om ervoor te zorgen dat met name de spoorbrug buiten gebruik moest worden gesteld.Op zondagmorgen 15 oktober 1944 werd Deventer voor de eerste maal opgeschrikt door een groot bombardement op de spoorbrug. 34 Bommenwerpers van de 137e Wing van de Royal Air Force wierpen 24 duizendponders af. De spoorbrug werd weliswaar beschadigd door meerdere luchtbombardementen maar bleef in gebruik. In de eindfase van de oorlog wisselde het motief: toen werd het voor de geallieerden van belang dat de spoorbrug behouden bleef voor de bevrijdingslegers. Op 6 april 1945, bliezen de Duitse strijdkrachten de spoorbrug op zeer grondige wijze op, vanaf de grond zonder hinder van de vijand.

Deventer, voor altijd verbonden met Nick Janicki

Foto's

Locaties en verhalen langs de route

Monument voor Twentoldrama

Het Deventer Twentoldrama

Gedenkteken Clayton L. Mitchell

Schalkhaar voor altijd verbonden met Frank Arthur Cherry

Politieshcool Schalkhaar

Gedenkplaat T.G. Gibsonstraat Deventer

De spoorbrug over de IJssel

​​Deventer, voor altijd verbonden met Nick Janicki​

Foto's

Locaties en verhalen langs de route

Monument voor Twentoldrama

Het Deventer Twentoldrama

Gedenkteken Clayton L. Mitchell

Schalkhaar voor altijd verbonden met Frank Arthur Cherry

Politieshcool Schalkhaar

Gedenkplaat T.G. Gibsonstraat Deventer

De spoorbrug over de IJssel

Deventer, voor altijd verbonden met Nick Janicki